Thảm họa “Đại nhảy vọt” – Khi bi kịch lịch sử bị xóa khỏi sách giáo khoa

Khi nhắc đến những thảm họa cướp đi sinh mạng của hàng triệu người trong lịch sử hiện đại, người ta thường nghĩ cuộc diệt chủng người Do Thái dưới tay Đức Quốc Xã, hay nạn đói ở Ukraine thời Stalin, hoặc tội ác Khmer Đỏ tại Campuchia. 

Nhưng có một thảm họa còn lớn hơn thế, cả về quy mô lẫn mức độ tàn khốc – một sự kiện từng bị che giấu suốt nhiều thập kỷ: Đại Nhảy Vọt tại Trung Quốc.

Đây không phải một cuộc chiến tranh. Không phải một cuộc xâm lược. Mà là một “cuộc cải cách” kinh tế – xã hội, với tham vọng đưa Trung Quốc vượt mặt Anh và đuổi kịp Mỹ trong thời gian kỷ lục. Người khởi xướng nó là Mao Trạch Đông – vị lãnh tụ vừa giành chiến thắng trong cuộc nội chiến Quốc–Cộng, vừa thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa năm 1949.

Tuy nhiên, kết cục của tham vọng ấy lại là một chương đen tối chưa từng có trong lịch sử hiện đại. Theo ước tính của các nhà nghiên cứu, từ 15 đến 45 triệu người Trung Quốc đã thiệt mạng chỉ trong vòng vài năm. Họ không chết vì bom đạn hay dịch bệnh – mà chết vì đói, vì kiệt quệ, vì những quyết sách sai lầm nhưng không ai dám phản đối.

Và điều khiến sự kiện này càng đau đớn hơn, đó là: nó từng bị thế giới lãng quên.

Trung Quốc sau nội chiến và tham vọng vươn lên

Năm 1949, sau khi đánh bại Quốc Dân Đảng trong cuộc nội chiến kéo dài, Mao Trạch Đông tuyên bố thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Tuy nhiên, chiến thắng ấy chỉ là bước khởi đầu cho một hành trình đầy thử thách. Trước mắt ông ta là một đất nước với hơn 600 triệu dân — phần lớn sống trong cảnh đói nghèo, thất học, lạc hậu. Họ chủ yếu là nông dân, không biết chữ, sống bằng ruộng lúa và dùng tay cày cuốc.

Trong bối cảnh đó, thế giới nhìn Trung Quốc bằng con mắt vừa tò mò vừa hoài nghi. Liệu quốc gia rộng lớn này có thể trỗi dậy, vươn mình ngang hàng với các cường quốc phương Tây?

Mao Trạch Đông hiểu rằng, để tồn tại và phát triển, Trung Quốc cần một đồng minh mạnh. Vì thế, ông ta đến Moscow cầu viện Stalin. Mục tiêu là xin viện trợ kinh tế và củng cố liên minh chiến lược với Liên Xô — quốc gia đi trước trong việc xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Tuy nhiên, thực tế không như kỳ vọng. Dù Mao rất ngưỡng mộ Stalin, ông ta lại bị nhà lãnh đạo Liên Xô coi thường. Mao phải chờ đến hai ngày mới được gặp mặt chính thức. Cuối cùng, hai bên ký hiệp định hợp tác: Liên Xô đồng ý viện trợ cho Trung Quốc một lượng lớn vũ khí, nhà máy, thiết bị công – nông nghiệp và cử chuyên gia sang hỗ trợ. Nhưng cái giá phải trả không hề nhỏ.

Đổi lại, Trung Quốc phải cam kết đi theo mô hình kinh tế Xô Viết, nằm trong quỹ đạo của Moscow và gánh một khoản nợ khổng lồ, phải trả bằng nhiều hình thức khác nhau.

Về phía phương Tây, sau khi chiến tranh Triều Tiên kết thúc, Mỹ và các nước đồng minh quyết định cắt đứt quan hệ tài chính và ngăn chặn việc chuyển giao công nghệ cho Trung Quốc. Cánh cửa hợp tác với phương Tây bị đóng sập.

Trong nước, Mao Trạch Đông cũng không yên ổn. Sau thất bại của chiến dịch “Trăm hoa đua nở” — một phong trào tưởng chừng cởi mở nhưng thực chất là để phát hiện và trấn áp các ý kiến bất đồng — ông ta bắt đầu cảm thấy bị nghi ngờ, bị chống đối ngầm từ chính nội bộ đảng.

Điều đó khiến Mao trở nên bức bối. Ông ta cần làm điều gì đó thật lớn để xoay chuyển tình thế, để khẳng định quyền lực tuyệt đối, và để đưa Trung Quốc lên một vị thế mới trên trường quốc tế.

Khởi đầu “Đại Nhảy Vọt” – Khi khát vọng trở thành cuồng vọng

Sau khi giành được chính quyền, Mao Trạch Đông không chỉ đối mặt với bài toán đói nghèo trong nước mà còn mang trong mình một tham vọng lớn: đưa Trung Quốc “vượt Anh, đuổi Mỹ” chỉ trong vài thập kỷ. Ông ta từng tuyên bố: “Trung Quốc kém Hoa Kỳ 60 năm, nhưng chúng ta sẽ vượt qua họ trong 50 hoặc 60 năm. Đây là một trách nhiệm.”

Tuy nhiên, tham vọng ấy nhanh chóng được đẩy lên cao trào. Năm 1957, khi tới Moscow dự hội nghị, Mao nghe lãnh đạo Liên Xô Khrushchev tuyên bố Liên Xô sẽ vượt Mỹ trong vòng 15 năm. Điều đó khiến Mao không khỏi suy nghĩ: “Nếu Liên Xô phải mất hàng chục năm để hiện đại hóa, tại sao Trung Quốc lại không thể làm điều đó ngay lập tức?” Thế là ông ta quyết định rút ngắn kế hoạch: không phải 50 năm, không phải 15 năm, mà là “ngay bây giờ”.

Mao chuyển mục tiêu cụ thể: Trung Quốc sẽ vượt Anh về sản lượng thép và các sản phẩm công nghiệp chủ chốt trong vòng 15 năm. Nhưng thay vì phát triển từng bước, ông ta lựa chọn một giải pháp mang tính tượng trưng – một cú “nhảy vọt”. Không đi từng bước, mà phải nhảy. Và không chỉ là một cú nhảy thông thường, mà là một “Đại Nhảy Vọt”.

Đối với Mao, nếu chiến dịch này thành công, ông ta sẽ củng cố được vị trí lãnh đạo tuyệt đối trong Đảng Cộng sản Trung Quốc. Những người trong nội bộ sẽ không còn nghi ngờ hay chống đối. Phương Tây cũng sẽ nhìn Trung Quốc bằng con mắt khác – không còn là một quốc gia nông nghiệp lạc hậu, mà là một siêu cường mới nổi. Thế giới sẽ phải thừa nhận rằng chủ nghĩa cộng sản có thể đưa một quốc gia nghèo vượt qua các cường quốc tư bản.

Và như vậy, “Đại Nhảy Vọt” chính thức được phát động vào tháng 12 năm 1957, tại Đại hội Công đoàn Toàn quốc lần thứ tám. Đại diện Trung ương Đảng, Lưu Thiếu Kỳ, tuyên bố mở màn chiến dịch, đồng thời lặp lại tuyên bố hùng hồn của Mao: Trung Quốc sẽ vượt sản lượng thép của Anh trong vòng 15 năm.

Thế nhưng, một câu hỏi lập tức được đặt ra: Làm sao một quốc gia nghèo, nông nghiệp lạc hậu, hầu như không có nền tảng công nghiệp, lại có thể vượt qua một cường quốc công nghiệp như Anh? 

Nhưng Mao đã chuẩn bị sẵn câu trả lời: “Nếu cả dân tộc cùng nỗ lực, chúng ta có thể đạt được bất kỳ điều gì.” Không cần khoa học, không cần công nghệ, không cần chuyển giao kỹ thuật. Chỉ cần một thứ: ý chí của toàn dân.

Nhưng để tạo ra “ý chí toàn dân”, Mao biết rằng không thể để từng người sống riêng, canh tác riêng, lo cho lợi ích cá nhân. Vì vậy, ông ta tiến hành tập thể hóa toàn diện nông thôn: các làng xã được sáp nhập thành công xã nhân dân. Nhà riêng không còn. Bữa ăn cá nhân bị xóa bỏ. Mọi người sống chung, ăn chung, làm chung – từ cái nồi nấu cơm cho đến trâu bò, ruộng đất, tất cả đều trở thành tài sản tập thể.

Toàn bộ quốc gia được điều động cho một mục tiêu duy nhất: luyện thép và công nghiệp hóa.

Dưới khẩu hiệu “ý chí cách mạng có thể thay thế kỹ thuật hiện đại”, Trung Quốc bước vào một cuộc thí nghiệm chưa từng có trong lịch sử: xây dựng chủ nghĩa xã hội bằng niềm tin, bằng khẩu hiệu, và bằng một tốc độ không tưởng.

Nhưng liệu “ý chí toàn dân”, và “niềm tin” có đủ để thay thế kỹ thuật, kinh nghiệm và quy luật tự nhiên?

Câu trả lời – như lịch sử đã chứng minh – là không. Và bi kịch bắt đầu từ đây.

Chiến dịch “toàn dân” luyện thép 

Để chứng minh rằng Trung Quốc có thể vượt qua Anh quốc về sản lượng thép chỉ trong 15 năm, Mao Trạch Đông và chính quyền đã khởi động một chiến dịch quy mô chưa từng có trong lịch sử hiện đại – luyện thép toàn dân. Không cần nhà máy, không cần kỹ sư, không cần kỹ thuật phức tạp. Chỉ cần niềm tin cách mạng và quyết tâm của quần chúng.

Khắp các vùng nông thôn, hàng trăm ngàn lò luyện thép thủ công được dựng lên, được gọi một cách dân dã là “lò luyện thép vườn nhà”. Mỗi công xã, mỗi thôn làng đều được giao chỉ tiêu phải tự sản xuất thép. Khi không có nguyên liệu, người dân được khuyến khích đập nồi, phá cuốc, đập xoong chảo để lấy kim loại. Thậm chí, những dụng cụ canh tác như cày, quốc – vốn là kế sinh nhai của nông dân – cũng bị đem đi nung chảy thành thép.

Không có nhiên liệu công nghiệp, người ta đốt củi, rơm, lá khô, miễn sao có thể duy trì ngọn lửa. Tất cả vì chỉ tiêu. Lòng dân sôi sục như chính những lò nung thép, vì đó không còn là kế hoạch sản xuất – mà đã trở thành một cuộc thi đua chính trị.

Và về mặt con số, mọi thứ dường như thật ấn tượng. Trong năm 1958, Trung Quốc xây dựng hơn 140.000 lò luyện thép nhỏ trên khắp cả nước. Sản lượng được báo cáo là vượt mốc 10,7 triệu tấn – hoàn thành chỉ tiêu nhà nước một cách “xuất sắc”.

Thế nhưng, đằng sau những con số đẹp đẽ ấy là một sự thật cay đắng: phần lớn thép tạo ra từ các lò thủ công ấy không đạt chất lượng. Đó không phải là thép thật sự mà chỉ là những cục gang thô giòn, nhiều tạp chất, không thể dùng để chế tạo bất cứ thứ gì – kể cả các nông cụ đơn giản.

Nhiều nơi phải chôn đống thép vụn xuống đất, vì không thể tái chế hay sử dụng. Trong khi đó, nhà cửa, nông cụ, tài sản cá nhân – vốn có thể dùng để sản xuất hoặc canh tác – thì đã bị phá bỏ, nấu chảy trong cơn cuồng phong của niềm tin mù quáng.

Thép – biểu tượng của công nghiệp hóa – đã trở thành một biểu tượng trớ trêu cho sự lãng phí, và là bước đầu của bi kịch toàn dân sắp sửa diễn ra.

Công trình thủy lợi “đi vào lòng đất”

Sau thép, Mao Trạch Đông tiếp tục đẩy mạnh một chiến dịch mới: xây dựng hệ thống thủy lợi quy mô toàn quốc. Mao tin rằng nếu biết dẫn nước đúng chỗ, Trung Quốc sẽ thu được “những mùa vàng rực rỡ”. 

Mùa đông, khi nông nhàn, là thời điểm lý tưởng để huy động hàng trăm triệu nông dân lao vào “đào kênh, đắp đập” – vừa giải quyết việc làm, vừa phục vụ đại nghiệp công nghiệp hóa.

Nhưng có một vấn đề: hầu hết người tham gia là nông dân, họ chưa từng tiếp cận máy móc hay kỹ thuật xây dựng. 

Không sao cả – theo Mao, “chúng ta không cần kỹ sư, không cần bản vẽ, chỉ cần xẻng, dây thừng và khẩu hiệu.” Nếu thép đã làm nên kỳ tích mà không cần công nghệ, thì thủy lợi cũng sẽ làm được điều tương tự.

Thế là, khoảng 100 triệu người – tương đương 1/6 dân số Trung Quốc khi ấy – đã được huy động để đào kênh, đắp đập, chuyển đất bằng tay. Trong năm 1958, người dân đã di chuyển tổng cộng hơn 580 triệu mét khối đất, con số đủ để lấp đầy cả một dãy núi.

Tuy nhiên, đây là những công trình… không có kỹ sư phụ trách, không hề đo đạc địa hình, không tính toán lưu lượng nước. Nhiều công trình được thiết kế dựa trên khẩu hiệu hơn là khoa học. Để có nguyên liệu xây dựng, 30 đến 40% số nhà ở bị phá bỏ, người dân đập nồi, dỡ mái để “góp sức” cho công cuộc vĩ đại.

Hậu quả bắt đầu lộ diện:

• Nhiều con đập chưa tích nước đã rò rỉ, vừa khánh thành buổi sáng, chiều đã sạt móng.
• Có nơi dẫn nước sai hướng, chảy thẳng vào làng mạc, gây ngập úng thay vì tưới tiêu.
• Kênh mương, hồ chứa, đập đất liên tiếp mọc lên nhưng lại thiếu kiểm soát chất lượng, dẫn tới hàng loạt công trình vô dụng, đổ sập, hoặc thậm chí gây tai họa.

Tệ hơn, vì quá mải mê với thủy lợi và thép, hàng triệu nông dân bị điều khỏi đồng ruộng, khiến mùa vụ bị bỏ bê, không ai canh tác, thu hoạch. Những công cụ sản xuất thiết yếu thì bị đem đi nung chảy làm “thép cách mạng”. Trâu bò – vốn là tài sản quý giá của nhà nông – cũng bị giết thịt tập thể “để ăn một lần no”.

Kết quả là khi vụ mùa đến, nông dân không còn công cụ, không còn sức người, không còn trâu bò. Những cánh đồng bùn nhão và úng nước – hệ quả của hàng trăm triệu mét khối đất di chuyển sai cách – trở thành biểu tượng cho sự thất bại của những công trình “vĩ đại” chỉ được dựng lên bằng niềm tin chính trị, thay vì nền tảng kỹ thuật và khoa học vững chắc.

Nông nghiệp kiểu Mao – Khi niềm tin áp đảo thực tế

Sau thép và thủy lợi, Mao Trạch Đông quay lại với lĩnh vực cốt lõi nuôi sống hàng trăm triệu người Trung Quốc – nông nghiệp. Nhưng thay vì phát triển theo hướng khoa học, Mao quyết định áp dụng những “sáng kiến sáng tạo” đến từ… quần chúng nhân dân.

Từ năm 1958, Trung Quốc tiến hành tập thể hóa triệt để ở nông thôn. Chỉ trong vòng chưa đầy một năm, toàn bộ ruộng đất tư nhân bị xóa bỏ. Khoảng 98% dân nông thôn – tức gần 500 triệu người – bị đưa vào 26.000 “công xã nhân dân”. Mỗi công xã quy mô trung bình tới 25.000 người, tương đương một thị trấn. 

Người dân không còn nhà riêng, họ phải ăn uống tập thể trong nhà ăn công cộng, làm ruộng theo sự phân công, và sinh hoạt theo các buổi họp báo cáo định kỳ. Đây đúng là “tiến lên xã hội chủ nghĩa”, xóa bỏ hoàn toàn giai cấp, mọi người đều như nhau, chỉ có Đảng là địa chủ lớn nhất.

Không chỉ thay đổi cấu trúc xã hội, Mao còn áp dụng các phương pháp canh tác “mới” dựa vào trực giác hơn là khoa học. Ông ta tin rằng trồng càng dày sẽ càng cho năng suất cao, vì “các loại cây không cạnh tranh chất dinh dưỡng với nhau – mỗi loài có một chế độ ăn riêng”. Mao cũng ra lệnh đào hố thật sâu để “kích hoạt tiềm năng trong lòng đất”.

Với niềm tin rằng con người có thể điều khiển được thiên nhiên, Mao phát động chiến dịch “diệt tứ hại”: ruồi, chuột, sán và chim sẻ. Ông ta kết luận rằng chim sẻ ăn thóc – tức là kẻ thù của nông nghiệp – và cần phải bị tiêu diệt. Học sinh được cho nghỉ học để gõ nồi, gõ xoong xua chim. Người dân bao vây cả cánh đồng, không cho chim hạ cánh cho đến khi chúng kiệt sức rơi xuống đất mà chết.

Chiến dịch này thành công – chí ít là trên bề mặt. Chim sẻ gần như tuyệt chủng ở nhiều khu vực, năng suất lúa được báo cáo là tăng mạnh. Báo chí đồng loạt đăng tin về một “thắng lợi sinh thái”, ca ngợi tầm nhìn của chủ tịch Mao.

Trong khí thế hừng hực ấy, các địa phương đua nhau báo cáo thành tích. Có nơi báo năng suất lúa gấp ba, gấp bốn lần bình thường. Mao tin rằng mình đang tạo ra một cuộc cách mạng nông nghiệp kỳ diệu – không cần đến kỹ thuật phương Tây, chỉ cần “niềm tin và quyết tâm cách mạng”.

Thế nhưng, tất cả chỉ là ảo ảnh. Ông ta đã reo xuống cánh đồng không phải là hạt giống mùa màng bội thu, mà là mầm mống cho một nạn đói khủng khiếp nhất trong lịch sử hiện đại.

Nạn đói khủng khiếp – Bi kịch bị che giấu

Mùa màng thất bát, đất đai cằn cỗi, sâu bệnh hoành hành, và người dân bắt đầu đói. Đó là thực tế phũ phàng trái ngược hoàn toàn với những bản báo cáo “đại thắng” mà chính quyền trung ương nhận được. Mao Trạch Đông vô cùng ngạc nhiên. Ông ta không hiểu tại sao “năng suất cao như thế” mà người dân vẫn chết đói hàng loạt. Nhưng sự thật là: những con số thành tích kia đều là giả.

Các cán bộ địa phương, vì sợ mất chức, vì muốn được lòng cấp trên, đã thi nhau báo cáo thành tích ảo. Nơi thì nâng gấp đôi năng suất, nơi thì khai khống trữ lượng, để rồi chính quyền tưởng rằng gạo lúa dồi dào — và quyết định thu mua gần như toàn bộ sản lượng để “chia lại” và thậm chí là xuất khẩu.

Trong khi kho thóc quốc gia được chất đầy, thì hàng chục triệu người dân vùng quê Trung Quốc đang chết đói từng ngày. Từ năm 1959 đến 1961, ước tính có từ 15 đến 45 triệu người thiệt mạng vì nạn đói. Riêng ở các tỉnh như An Huy, Tứ Xuyên và Quý Châu, tỷ lệ tử vong chiếm hơn 30% dân số địa phương. Tại huyện Tín Dương (Hà Nam) – từng được ca ngợi là “mô hình công xã kiểu mẫu” – cũng có hàng ngàn người chết đói chỉ trong vài tháng.

Trong cơn tuyệt vọng, người ta bắt đầu ăn bất cứ thứ gì có thể nhai được: vỏ cây, rễ cỏ, rơm rạ, da giày, thậm chí là đất sét. Có nơi ăn chuột, phân trâu, có nơi đào xác người chết lên để… ăn. Tài liệu nội bộ của chính quyền Trung Quốc ghi nhận hơn 2,5 triệu vụ “vi phạm đạo đức” xảy ra trong nạn đói – trong đó có cả ăn thịt người.

Xuất khẩu lương thực người trong lúc người dân chết đói

Điều trớ trêu nhất là: ngay khi người dân chết đói hàng loạt, chính quyền Trung Quốc vẫn tiếp tục xuất khẩu gạo ra nước ngoài — cụ thể là sang Liên Xô. Trong năm 1958 và 1959, tổng cộng hơn 6,9 triệu tấn lương thực đã được Trung Quốc mang đi để trả nợ và giữ thể diện quốc gia.

Mao Trạch Đông không muốn thừa nhận với thế giới rằng chiến dịch “Đại Nhảy Vọt” đã thất bại. Ông ta cố chứng minh rằng Trung Quốc đủ mạnh để tự đứng vững, không cần bất kỳ viện trợ hay sự can thiệp nào từ nước ngoài.

Vì vậy, dù cả nước rơi vào cảnh đói khát, Mao vẫn quyết giữ hình ảnh rằng “Trung Quốc đang tiến bộ” bằng cách đánh đổi mạng sống của hàng triệu người dân lấy danh dự chính trị.

Trong lúc đó, báo chí im lặng. Không có lời kêu gọi cứu trợ, không có thừa nhận chính thức nào. Thậm chí, những người cố gắng lan truyền sự thật về nạn đói đều bị quy là “phản động”, “phản cách mạng”.

Sự thất bại toàn diện và lời biện hộ vô cảm

Khi hàng triệu người dân Trung Quốc đang chết đói, khi những cánh đồng trơ trọi vì không còn chim sẻ, và khi thép luyện từ xoong nồi chỉ là đống phế liệu không dùng nổi — chính quyền vẫn không công nhận sự thật đau lòng ấy.

Thép thì đúng là sản xuất được, thậm chí vượt chỉ tiêu. Nhưng phần lớn sản phẩm lại là những cục gang giòn, không đạt tiêu chuẩn công nghiệp. Chúng không thể dùng để chế tạo công cụ, càng không thể xây dựng gì. Nhiều nơi phải đem chôn những đống sắt vụn ấy xuống đất — như cách chôn giấu một ảo tưởng thất bại.

Hậu quả chưa dừng lại ở đó. Hàng triệu ngôi nhà bị phá bỏ để lấy gạch xây công trình thủy lợi. Dụng cụ sản xuất bị nấu chảy làm “thép”. Trâu bò cũng bị giết sạch để “giải phóng sức lao động”. Khi mùa mới đến, người dân không còn nhà ở, không còn cày cấy, không còn công cụ — mà chỉ còn lại đôi tay trắng.

Thủy lợi — niềm kỳ vọng thay đổi cả quốc gia — cũng trở thành thảm họa. Nhiều công trình đập nước, hồ chứa được xây vội vàng mà không có kỹ sư thiết kế, không có tính toán thủy văn. Có đập vừa tích nước đã bị rò rỉ, có kênh dẫn sai hướng chảy thẳng vào làng, gây ngập lụt cả vùng. Bao nhiêu công sức của hàng trăm triệu người đào đất bằng tay, cuối cùng chỉ biến thành những bãi bùn nhão và những công trình vô dụng.

Tệ hơn, khi đói kém trở nên nghiêm trọng, thay vì thừa nhận thất bại để cứu trợ, nhà nước vẫn quyết định… xuất khẩu gạo. Tất cả nhằm tạo ra ảo tưởng rằng đất nước vẫn ổn, vẫn thịnh vượng, vẫn không cần viện trợ.

Còn những con người thực sự sống và chết ra sao? Đó là những người mẹ ăn vỏ cây, con ăn đất. Là người dân đào xác chết lên để nấu ăn. Là tiếng khóc lặng lẽ trên những cánh đồng không còn gì để gặt. Và tất cả những điều ấy — lại được quy về bốn chữ: “Ba năm thiên tai.”

Chính quyền Trung Quốc không có một lời thừa nhận chính thức nào về trách nhiệm. Họ đổ lỗi cho khí hậu, hạn hán, lũ lụt và giá rét bất thường. Báo chí tuyệt đối im lặng. Những người từng chứng kiến bị buộc phải quên. Mọi phản biện đều bị coi là “phản cách mạng”.

Khi một chính quyền đặt thể diện cao hơn sinh mạng người dân, thì thảm họa không chỉ là điều ngẫu nhiên. Nó là kết quả tất yếu.

Hậu quả và đánh giá lịch sử

Sau ba năm thảm họa, Trung Quốc không còn giữ được bức tranh màu hồng mà Mao Trạch Đông từng tô vẽ. Các con số thiệt hại không thể che giấu mãi. Cái gọi là “Đại Nhảy Vọt” giờ đây để lại hàng chục triệu cái chết, hàng ngàn công trình vô dụng, và một xã hội kiệt quệ cả về vật chất lẫn tinh thần.

Dù vậy, không có một lời thừa nhận chính thức nào từ Mao hay chính quyền Trung Quốc thời đó. Không có ngày tưởng niệm, không có lời xin lỗi, không có sự sám hối công khai. Tất cả được gói gọn trong bốn chữ: “ba năm thiên tai” – một cách đổ lỗi cho khí hậu, hạn hán, lũ lụt và thời tiết khắc nghiệt.

Trong bối cảnh đó, báo chí bị buộc phải im lặng. Những ai dám phản biện sẽ bị gán mác “phản cách mạng”. Nhân chứng sống – dù từng thấy đồng bào chết đói ngoài ruộng – cũng phải học cách quên. Nhưng sự thật không thể bị vùi lấp mãi.

Một số quan chức dũng cảm đã bắt đầu ghi chép và thu thập dữ liệu về số người chết. Đến năm 1962, tại hội nghị 7.000 cán bộ cấp cao, Chủ tịch nước lúc đó là Lưu Thiếu Kỳ đã công khai thừa nhận: “70% nguyên nhân của thảm họa là do con người gây ra. Chỉ 30% là do thiên tai.”

Sau hội nghị này, các chính sách cực đoan dần được điều chỉnh trong im lặng. Công xã nhân dân vẫn tồn tại nhưng bớt khắt khe hơn. Người dân được phép trồng rau sau nhà, nuôi gà trong sân. Những hành động nhỏ nhưng mang ý nghĩa rất lớn – như một bước lùi âm thầm để cứu lấy sự sống đang lụi tàn.

Về phần Mao Trạch Đông, thì vẫn không từ chức, cũng không chịu trách nhiệm. Mao chỉ lui về hậu trường một thời gian để quan sát tình hình. Và rồi, chỉ vài năm sau, ông ta quay trở lại với một chiến dịch khác, thậm chí còn dài hơn và khốc liệt hơn: Cách mạng Văn hóa – nhưng chúng tôi sẽ kể trong một câu chuyện khác.

Tổng kết

“Đại Nhảy Vọt” không đơn thuần là một sai lầm trong chính sách – đó là hệ quả tất yếu của một hệ tư tưởng hoang tưởng: niềm tin rằng con người có thể xây dựng một thiên đường tập thể chỉ bằng khẩu hiệu, cưỡng chế và lòng trung thành tuyệt đối.

Chủ nghĩa xã hội toàn trị hứa hẹn công bằng, thịnh vượng, và một xã hội “không còn người bóc lột người”. Nhưng thực tế tại Trung Quốc, dưới bàn tay của Mao Trạch Đông, nó đã biến thành một cỗ máy nghiền nát lý trí, nhân tính và cuối cùng là sinh mạng của chính người dân.

Chính quyền Trung Quốc hô hào người dân tiêu diệt địa chủ, tiêu diệt giai cấp bóc lột. Để rồi chính Đảng trở thành địa chủ lớn nhất. Mọi thứ là “của chung”, nhưng ai cũng ngầm hiểu rằng đó là “của Đảng”.

Hơn 40 triệu sinh mạng đã ra đi, không lời xin lỗi, không bia tưởng niệm. Họ bị gạch tên khỏi lịch sử trong im lặng – như thể chưa từng tồn tại. Và đến tận hôm nay, những hậu quả của “Đại Nhảy Vọt” vẫn là một vết sẹo sâu trong ký ức lịch sử của loài người.