Trong bóng tối của căn phòng, chỉ có ánh sáng le lói từ màn hình máy tính chiếu sáng khuôn mặt của Jacob. Anh ngồi đó, mắt lướt qua hàng trăm tựa game trong thư viện của mình trên Steam, nơi anh đã đầu tư hàng trăm giờ cho gần một nửa số đó.
Một tiếng thở dài thoát ra, Jacob nhìn chằm chằm vào màn hình máy tính. Quá nhiều lựa chọn, quá nhiều game và cảm giác hối tiếc bắt đầu len lỏi vào tâm trí anh.
Câu chuyện đau lòng của Jacob
Trong đợt giảm giá Halloween gần đây trên Steam, Jacob đã mua nhiều game mới một cách bốc đồng. Bây giờ, anh bắt đầu cảm thấy hối tiếc vì chưa hoàn thành hoặc thậm chí chưa bắt đầu nhiều trò chơi cũ của mình. Nhưng mua game mới không phải là điều duy nhất khiến Jacob cảm thấy hối tiếc.
Anh biết mình nên làm nhiều hơn trong cuộc sống: tìm việc, chuyển ra khỏi nhà bố mẹ, bắt đầu một mối quan hệ, kết bạn và phát triển kỹ năng cũng như sở thích mới. Tuy nhiên, Jacob không thể ngừng chơi video game, thứ chiếm phần lớn thời gian và ngăn cản anh đạt được tiềm năng thực sự của mình.
“Tôi đã đầu tư hàng nghìn giờ vào những trò chơi này. Tôi không thể không chơi chúng. Tôi không thể xóa tài khoản Steam của mình. Tôi đã chi rất nhiều tiền cho nó. Sẽ là một sự lãng phí với tất cả những trò chơi video sẽ ra mắt trong tương lai. Tôi cũng muốn chơi chúng,” Jacob tự nhủ.
Thiên kiến nhận thức, game thủ đang bị não bộ lừa
Mô hình suy nghĩ này được gọi là Sunk Cost Fallacy, một loại thiên kiến nhận thức khiến chúng ta tiếp tục đầu tư thời gian, tiền bạc và năng lượng vào điều gì đó chỉ vì đã đầu tư vào nó trước đó, ngay cả khi chúng ta biết rằng đó không phải là ý tưởng tốt.
Thiên kiến nhận thức như Sunk Cost Fallacy và Loss Aversion có thể trực tiếp ảnh hưởng đến việc chúng ta chơi video game nhiều hơn so với mong muốn. Tuy nhiên, có một cách để tránh ảnh hưởng của những thiên kiến này, đó là tạo ra mô hình suy nghĩ lành mạnh.
Trong tâm lý học, một thiên kiến nhận thức là quá trình suy nghĩ tự động mà tâm trí chúng ta có thể nhảy vào. Đó là một dạng suy nghĩ không hợp lý, một trò lừa bịp mà tâm trí chúng ta có thể chơi với chính mình. Nó tương tự như việc có những suy nghĩ tự động, cũng là một dạng suy nghĩ không hợp lý cho phép một người rút ngắn quá trình nhận thức về một sự kiện bằng cách mang lại cảm xúc tích cực hoặc tiêu cực.
Có nhiều dạng thiên kiến nhận thức, nhưng hai loại mà chúng ta sẽ tập trung trong câu chuyện này là Sunk Cost Fallacy và Loss Aversion, bởi vì những thiên kiến này có thể là một phần lý do tại sao bạn không thể từ bỏ hoặc hạn chế việc chơi game của mình.
Xu hướng sợ mất mát
Bên cạnh Sunk Cost Fallacy, một thiên kiến nhận thức khác ảnh hưởng đến việc chơi game của Jacob là Loss Aversion – xu hướng tránh mất mát hơn là đạt được lợi ích tương đương hoặc thậm chí tốt hơn. Không chỉ tiếp tục chơi game vì đã đầu tư tiền bạc vào đó, Jacob còn e ngại cảm giác mất mát nếu từ bỏ những nhân vật, vật phẩm và trò chơi mà anh đã gắn bó.
Nghe có vẻ điên rồ, nhưng dù những lợi ích mà Jacob có thể đạt được nếu dành thời gian cho gia đình, bạn bè, khám phá thế giới, theo đuổi sở thích mới, tìm được mối quan hệ lâu dài và cảm giác tự do tài chính xa vượt trội hơn nhiều so với việc giữ lại những vũ khí ảo có màu sắc đẹp mắt, não bộ của anh vẫn bị méo mó bởi Loss Aversion, khiến anh tiếp tục chơi game để tránh cảm giác mất mát.
Tạo ra Mô Hình Suy Nghĩ Lành Mạnh
Điều khiến chúng ta có khả năng kiểm soát bản thân thay vì mù quáng tuân theo những thiên kiến nhận thức là nhận thức. Nếu không nhận ra khi nào mình đang trải qua những suy nghĩ tự động và thực sự suy xét xem chúng có đúng hay không, bạn sẽ không bao giờ thoát khỏi tư duy “Tôi đã bỏ thời gian ra nên sẽ không ngừng hay hạn chế”.
Bước đầu tiên là nhận ra và trở nên tỉnh táo, đặc biệt là trong từng khoảnh khắc. Nếu không thể, bước thứ hai là phân tích những mô hình suy nghĩ không hợp lý và tách biệt sự thật khỏi cảm xúc. Sự thật là bạn đã chi tiền, thời gian và năng lượng để mua và chơi game.
Cảm xúc là bạn sẽ mất tiền và thời gian bỏ ra. Nhưng thực tế, bạn đã mất những thứ đó rồi, và cách duy nhất để không tiếp tục thua lỗ là ngừng hoặc hạn chế chơi game, không tiếp tục đầu tư thêm.
Nếu tiếp cận suy nghĩ theo cách này, bạn sẽ có thể phân biệt giữa mô hình suy nghĩ dựa trên cảm xúc và suy nghĩ hợp lý, giúp đưa ra quyết định tốt hơn. Ví dụ, bạn có thể coi số tiền bỏ ra trong đợt giảm giá là khoản đầu tư cho niềm vui khi chơi những trò chơi đó, chứ không phải mua 400 trò chơi khác đi kèm.
Hay nếu ai đó nói trả 100 đô la để có được người phụ nữ của cuộc đời bạn, chắc chắn bạn sẽ gật đầu ngay lập tức. Vậy tại sao lại tiếp tục chơi game chỉ vì đã bỏ ra 100 đô la mà bỏ lỡ cơ hội có cuộc sống lý tưởng?
Cách chính để ngăn chặn những suy nghĩ tự động là tạo ra suy nghĩ thay thế cân bằng và hợp lý. Ví dụ: “Tôi hiểu được cả khía cạnh cảm xúc lẫn lý trí trong việc mua và chơi game, và hoàn toàn kiểm soát được quyết định có nên làm điều đó hay không”. Khi tìm được suy nghĩ thay thế như vậy, bạn sẽ không để bản năng chi phối, thay vào đó là suy xét lý trí và cân bằng.
Phương pháp thay thế bằng suy nghĩ lành mạnh
Để minh họa cách đối phó với Sunk Cost Fallacy và Loss Aversion bằng suy nghĩ thay thế lành mạnh, hãy xem xét trường hợp của Jacob. Anh đã chi 100 đô la trong đợt giảm giá trên Steam để mua nhiều game mới. Khi nhìn vào số tiền đó, Jacob có thể dễ dàng rơi vào tư duy “Tôi đã bỏ ra nhiều tiền như vậy rồi, tôi phải chơi hết những game này”.
Tuy nhiên, một cách nhìn nhận lành mạnh hơn là coi 100 đô la đó như một khoản đầu tư cho niềm vui khi chơi các trò chơi anh đã mua, chứ không phải để sở hữu toàn bộ 400 game khác đi kèm. Thực tế, nếu Jacob chỉ chơi 10 trong số những game anh thực sự muốn chơi, thì 100 đô la vẫn là một khoản chi phí hợp lý cho giải trí.
Hơn nữa, nếu ai đó nói với Jacob rằng anh có thể trả 100 đô la để gặp được người phụ nữ của cuộc đời mình, chắc chắn Jacob sẽ gật đầu ngay lập tức. Vậy tại sao lại tiếp tục chơi game chỉ vì đã bỏ ra 100 đô la, trong khi điều đó khiến anh bỏ lỡ cơ hội có cuộc sống lý tưởng với công việc, mối quan hệ và sở thích mới?
Lời kết
Nhận thức được các thiên kiến nhận thức như Sunk Cost Fallacy và Loss Aversion là bước đầu tiên quan trọng để tạo ra suy nghĩ thay thế lành mạnh hơn. Bằng cách phân tích những mô hình suy nghĩ không hợp lý và tách biệt sự thật khỏi cảm xúc, chúng ta có thể đưa ra quyết định sáng suốt hơn.
Thay vì bị chi phối bởi cảm xúc tiêu cực như sợ mất mát hay cảm giác lãng phí, hãy cân nhắc những lợi ích to lớn mà bạn có thể đạt được nếu dành thời gian cho gia đình, bạn bè, sở thích mới và phát triển bản thân. Cuộc sống là một hành trình, và đôi khi chúng ta cần nhìn nhận lại những quyết định của mình dưới một góc nhìn mới.
Vì vậy, tôi khuyến khích bạn áp dụng phương pháp tạo ra suy nghĩ thay thế lành mạnh này vào cuộc sống hàng ngày. Mỗi khi bạn cảm thấy bị thiên kiến nhận thức chi phối, hãy dừng lại, nhận thức được điều đó và tìm cách nhìn nhận vấn đề dưới một góc độ khác. Bằng cách này, bạn sẽ đưa ra những quyết định sáng suốt hơn, giúp bạn đạt được tiềm năng tối đa của bản thân.
Và để hiểu sâu hơn về ảnh hưởng của việc chơi game đối với não bộ, hãy xem video tiếp theo của chúng tôi. Ở đó, chúng tôi sẽ cung cấp những hiểu biết thú vị về cách não bộ của chúng ta phản ứng với các trò chơi điện tử và làm thế nào để duy trì một lối sống cân bằng, lành mạnh.