Dopamine là yếu tố ảnh hưởng lớn đến cảm xúc của mỗi chúng ta. Nó quyết định tất cả từ cảm giác hạnh phúc, sự động viên, nhiệt huyết cho đến khả năng chịu đựng và vượt qua những thử thách trong cuộc sống. Mọi cảm xúc, kể cả ngay lúc này, khi bạn đang đọc bài viết này, đều có sự đóng góp của dopamine.
Nhưng có lẽ một điều mà nhiều người không ngờ tới là tác động mạnh mẽ của chơi video game đến mức độ dopamine trong cơ thể và mối liên hệ nghiêm trọng với chứng nghiện game.
Hiểu về Dopamine
Dopamine là một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng trong việc điều chỉnh hành vi, cảm xúc và đáp ứng với sự thưởng thức. Nó đóng vai trò trung tâm trong việc kiểm soát động lực, sự khao khát và cảm giác thỏa mãn. Điều này có nghĩa là dopamine không chỉ thúc đẩy chúng ta hành động mà còn khiến chúng ta khao khát lặp lại những trải nghiệm mang lại niềm vui.
Mức dopamine cơ bản
Mức dopamine “cơ bản” là lượng dopamine tồn tại trong cơ thể mà không cần những kích thích từ bên ngoài. Sự hiện diện của mức dopamine này ảnh hưởng lớn đến tâm trạng tổng thể, cảm giác động lực hoặc thiếu động lực.
Tuy nhiên, khi chúng ta trải nghiệm thứ gì đó thú vị – có thể là một món ăn ngon, một hành động mãnh liệt hay thành tựu nào đó – mức dopamine sẽ tăng vọt lên khỏi mức cơ bản.
Những cơn cao trào dopamine
Sau mỗi lần trải nghiệm thỏa mãn hay kích thích, dopamine đạt đỉnh cao hơn so với mức cơ bản. Tuy nhiên, có một điều thú vị là sau khi dopamine đạt đỉnh cao, nó không duy trì lâu, mà thay vào đó sẽ giảm dần trở lại, thậm chí còn thấp hơn mức trước đó. Điều này lý giải tại sao sau khi tận hưởng khoảnh khắc hưng phấn, ta lại có cảm giác xuống tinh thần, hoặc thiếu năng lượng sau đó.
Dopamine trong hoạt động hàng ngày
Mỗi hoạt động phổ biến trong cuộc sống chúng ta đều gia tăng lượng dopamine ở những mức độ khác nhau. Hãy thử so sánh sự gia tăng dopamine khi thực hiện các hoạt động như hút nicotine, ăn socola, quan hệ tình dục và chơi video game.
Mức tăng dopamine trong các hoạt động này đã được nhà thần kinh học Andrew Huberman nghiên cứu kỹ càng. Cụ thể:
- Nicotine tăng 100% lượng dopamine so với mức cơ bản.
- Quan hệ tình dục cũng tăng khoảng 100%.
- Ăn socola chỉ tăng khoảng 55%.
- Video game, đối với những trò chơi có tính kích thích cao, có thể tăng mức dopamine từ 75% đến 300%.
Sự bất ngờ đến từ video game
Điều đáng ngạc nhiên là video game có khả năng kích thích mức gia tăng dopamine vượt trội hơn cả những hoạt động như hút thuốc hay thậm chí là quan hệ tình dục. Mức dopamine khi chơi game có thể đạt tới mức 300%. Điều này cho thấy video game có thể tạo ra những “cơn cao trào” dopamine mạnh mẽ, thậm chí hơn cả thuốc kích thích như cocaine, với mức tăng 225%.
Khoa học thần kinh đằng sau video game và dopamine
Chơi video game lần đầu có thể là một trải nghiệm đầy choáng ngợp, khi bạn phải tập trung không chỉ vào việc điều khiển nhân vật mà còn phải điều hướng cả các yêu cầu phức tạp trên màn hình. Tuy nhiên, điều đáng nói là khi người chơi thực hiện những hành động thành công trong trò chơi, như hoàn thành chuỗi thao tác hoặc vượt qua một thử thách nào đó, dopamine sẽ tăng mạnh, mang lại cảm giác thỏa mãn và động lực tiếp tục chơi.
Đây chính là lý do tại sao người chơi khó có thể chỉ thưởng thức trò chơi một lần mà lại mong muốn tiếp tục trải nghiệm cảm giác “phê” đó thêm nữa.
Chơi game liên tục và cảm giác thỏa mãn
Bộ não của chúng ta không được thiết kế để chỉ tận hưởng cảm giác thỏa mãn một lần. Khi dopamine liên tục tăng nhờ việc chơi game, người chơi sẽ càng muốn chơi nhiều hơn để duy trì cảm giác dễ chịu. Điều này cũng là nguyên nhân khiến nhiều người chơi game liên tục trong thời gian dài mà không biết chán.
Neuromodulator và neurotransmitter
Để hiểu rõ hơn về tác động của dopamine, ta cần so sánh với những chất dẫn truyền thần kinh khác, hay còn gọi là neurotransmitter. Neurotransmitter chỉ tác động ở mức độ giao tiếp giữa từng tế bào thần kinh, còn neuromodulator như dopamine lại ảnh hưởng đến cả hệ thống, điều này có nghĩa là nó “điều chỉnh” nhiều luồng tín hiệu thần kinh một lúc.
Video game và chứng nghiện
Nghiện game xảy ra khi việc chơi game trở thành hoạt động duy nhất kích thích dopamine và mang lại niềm vui. Những người nghiện game bắt đầu không còn hứng thú với các hoạt động khác trong cuộc sống như học tập, làm việc, thể dục, hay quan hệ xã hội.
Sự phát triển của nghiện game
Ban đầu, người chơi game với mục đích giải trí. Nhưng theo thời gian, dần dần, video game trở thành nguồn cung cấp dopamine chính. Người chơi mất hứng thú với các hoạt động khác, vì những hoạt động đó đơn giản là không thú vị bằng việc chơi game. Đây chính là sự phát triển của chứng nghiện game.
Hậu quả của nghiện game
Khi bộ não điều chỉnh lại mức dopamine cơ bản thấp hơn, việc chơi game không còn mang lại cảm giác hứng thú như trước. Người chơi có thể rơi vào trạng thái trầm cảm, hoặc tệ hơn là xuất hiện những tư tưởng tiêu cực. Hậu quả có thể dẫn đến các tình huống nghiêm trọng, khi người chơi không còn hứng thú với cuộc sống ngoài đời và thậm chí có thể tự hủy hoại bản thân.
Nếu bạn muốn tìm hiểu sâu hơn về các nguy cơ và giải pháp cho nghiện game, hãy xem bài viết Top 5 Yếu Tố Nguy Hiểm Của Video Game.
Tác động của tính mới trong trò chơi
Một yếu tố quan trọng giữ cho video game luôn hấp dẫn là mức độ “mới mẻ” liên tục. Các trò chơi thay đổi nhanh, có cách điều khiển mới và lối chơi đa dạng thường kích thích dopamine mạnh hơn so với những trò chơi ít thay đổi. Chẳng hạn, một game như ABZU mang lại trải nghiệm nhẹ nhàng, ít kích thích dopamine, trong khi một trò chơi như Risk of Rain 2 làm người chơi phải liên tục cập nhật và điều chỉnh, kích thích nhiều hơn.
Bỏ quên các hoạt động khác
Một hậu quả phổ biến của nghiện game là người chơi sẽ mất hứng với những hoạt động khác, từ học tập, công việc, đến đời sống xã hội. Điều này là do các hoạt động ngoài đời không thể cung cấp cùng mức độ dopamine mà video game mang lại. Não bộ của chúng ta luôn chọn hoạt động dễ dàng và mang lại sự hài lòng tức thời, vì thế sức hấp dẫn của trò chơi rất lớn.
Làm thế nào để vượt qua nghiện game?
Để có thể vượt qua chứng nghiện game, trước hết bạn phải nhận biết và kiểm tra thói quen chơi game của chính mình. Tự đặt câu hỏi: Liệu game có làm bạn mất hứng thú với mọi thứ khác trong cuộc sống? Hãy tham khảo bài viết về Thống Kê Số Lượng Người Nghiện Game để biết được phạm vi của vấn đề này.
Detox khỏi video game
Để khôi phục mức dopamine cơ bản, bạn cần ngừng việc chơi game hoặc giảm mạnh tần suất chơi. Việc “detox” khỏi video game trong một thời gian dài – thường ít nhất 30 ngày – là một phương pháp quen thuộc và hiệu quả để thiết lập lại thói quen dopamine của mình.
Một câu chuyện cá nhân về việc detox đã được nhắc tới, trong đó một người đã dừng hoàn toàn việc sử dụng các thiết bị điện tử và game trong vòng 30 ngày. Sau quá trình này, tinh thần và khả năng tập trung của anh ấy đã cải thiện đáng kể.
Đặt mục tiêu thực tế
Sau khi vượt qua giai đoạn detox, bạn có thể bắt đầu lấy lại thói quen và điều chỉnh hành vi. Điều quan trọng là đặt ra những mục tiêu thực tế, vừa đủ thử thách nhưng không quá sức. Việc tiến từng bước nhỏ nhưng đều đặn sẽ mang lại kết quả tích cực.
Tìm kiếm sự hỗ trợ
Cuối cùng, có một điều không thể thiếu trong hành trình vượt qua nghiện game là sự hỗ trợ từ người thân, bạn bè hoặc cộng đồng. Việc cùng người khác vượt qua thử thách sẽ giúp bạn cảm thấy có trách nhiệm và cam kết hơn trong quá trình giảm nhẹ thói quen game. Cộng đồng tương hỗ có thể chia sẻ kinh nghiệm, nguồn lực và động viên bạn trên hành trình này.
Nếu bạn muốn tìm hiểu thêm về cách dopamine ảnh hưởng tới cơ chế sản sinh cảm xúc của chúng ta, hãy đọc thêm bài viết Game Làm Hỏng Cơ Chế Sản Xuất Dopamine Tự Nhiên để hiểu sâu hơn về vấn đề này.
Kết luận
Dopamine, mặc dù quen thuộc như một chất tạo niềm vui, nhưng lại có sức mạnh chi phối lớn đến cuộc sống của chúng ta. Đặc biệt, sự tăng cao dopamine từ việc chơi game dễ dẫn tới sự phụ thuộc mạnh mẽ và cuối cùng là chứng nghiện game, với những hậu quả nghiêm trọng như mất hứng thú với cuộc sống thực tại.
Tuy nhiên, bằng cách nhận biết, detox hợp lý và tìm sự hỗ trợ, bạn hoàn toàn có thể vượt qua tình trạng này và lấy lại cân bằng trong cuộc sống.