Tôi biết không ít người đã “mất cả cuộc đời” vì World of Warcraft. Nhưng tại sao các trò chơi điện tử lại có thể cuốn hút đến vậy? Trong một buổi hội thảo tại Stanford, Dr. Chuck Clanton – nhà thiết kế trò chơi – đã phác thảo những yếu tố giúp tối ưu hóa sự tương tác của người chơi.
Vậy điều gì khiến trò chơi trở nên vô cùng hấp dẫn và thậm chí là gây nghiện? Để hiểu điều này, hãy lật mở mọi khía cạnh từ cấu trúc của trò chơi, cách chúng tác động tới tâm lý con người, đến những cảm giác mà chúng mang lại.
Hiểu Rõ Sự Tương Tác So Với Giá Trị Thật Sự Của Trò Chơi
Trước tiên, bạn phải hiểu một sự khác biệt quan trọng: sự tương tác và giá trị. Tương tác xảy ra khi người chơi bị cuốn vào trò chơi, trong khi giá trị là những gì mà họ thật sự nhận được sau những giờ chơi. Một số người có thể chơi video game hàng giờ liền, và họ thường cảm thấy thời gian bay vụt qua. Điều gây nên hiện tượng này là các trò chơi video đã được thiết kế một cách tinh vi để người chơi không thể rời mắt.
Nhưng liệu có phải các trò chơi ấy mang lại giá trị thật sự? Hay chỉ là một cảm giác thỏa mãn nhất thời mà cuối cùng lại chẳng mang đến lợi ích nào?
Các Thành Phần Cốt Lõi Của Một Trò Chơi Gây Nghiện
Một trò chơi không thể trở nên thú vị nếu thiếu một mục tiêu rõ ràng và hấp dẫn. Mục tiêu tạo ra sự phấn khích và khuyến khích người chơi không ngừng nỗ lực để vượt qua những thử thách.
Những Quyết Định Mang Tính Hệ Quả
Mọi bước đi của người chơi phải mang lại hệ quả rõ ràng, và những hệ quả này kích thích người chơi tiếp tục đưa ra các lựa chọn. Nếu không có quá trình ra quyết định mạnh mẽ trong trò chơi, người chơi dễ dàng cảm thấy nhàm chán.
Thử Thách Liên Tiếp
Nhấn mạnh yếu tố thách thức là quan trọng nhất để giữ người chơi bước tiếp. Không một ai muốn chơi một trò chơi quá dễ dàng, cũng không ai thú vị nếu thử thách quá vượt tầm. Sự cân bằng này chính là điểm thu hút.
Khả Năng Hành Động Vui Nhộn
Các hành động trong game cần phải khiến người chơi cảm thấy vui. Có thể đó là hành động nhảy, truy đuổi hay bắn súng; tất cả các quá trình phải khiến người chơi cảm thấy hứng thú và không muốn dừng lại.
Chu Kỳ Hành Động
Dr. Clanton gọi đây là chu kỳ hành động – một chu kỳ lặp đi lặp lại của việc hành động và nhận được kết quả. Khi bạn thực hiện một hành động trong game và thấy ngay kết quả, điều này kích thích não bộ con người tiếp tục tìm kiếm nhiều kết quả hơn và nhiều hơn nữa, khiến họ không thể dừng lại.
Nghiện Game Từ Góc Độ Tâm Lý
Khác với những loại nghiện khác như rượu hay ma túy, việc nghiện game diễn ra một cách âm thầm hơn. Video game không tạo ra phả cảm hóa chất nhanh và mạnh như các chất kích thích. Tuy nhiên, qua thời gian, tác động của chúng ngày càng mạnh mẽ hơn và gây ra biến đổi lớn trong cuộc sống của những người chơi quá mức. Điều đó là vì game được thiết kế một cách tinh vi để giải quyết nhiều nhu cầu tâm lý của con người.
Tháp Nhu Cầu Của Maslow Trong Game
Có lẽ bạn không ngờ rằng lý thuyết tháp nhu cầu của Maslow cũng có thể áp dụng vào việc chơi game. Tháp này gồm năm bậc: nhu cầu sinh lý, nhu cầu an toàn, nhu cầu yêu thương và thuộc về, nhu cầu được tôn trọng và cuối cùng là nhu cầu tự nhận thức.
Video Game Và Sự Giả Lập Các Nhu Cầu
- Nhu cầu sinh lý: Điều này hiếm khi được đáp ứng trong game, bởi ta không thể ăn hay uống qua trò chơi.
- Nhu cầu an toàn: Đây có thể là việc người chơi cảm giác thoải mái khi ngồi ở nhà chơi game mà không lo lắng về thế giới bên ngoài.
- Nhu cầu yêu thương và thuộc về: Game online như Fortnite là mảnh đất màu mỡ để người chơi cảm thấy mình thuộc về cộng đồng thông qua việc giao tiếp và hợp tác với những người chơi khác.
- Nhu cầu tôn trọng: Với mỗi lần chiến thắng, như khi người chơi đạt được “Victory Royale”, họ cảm thấy mình đã đạt thành tích lớn và trở nên tự tin.
- Nhu cầu tự nhận thức: Nếu một người chơi Fortnite quá lâu, game có thể trở thành nguồn duy nhất đáp ứng tất cả các nhu cầu của họ.
Trường Hợp Cụ Thể: Fortnite
Tôi từng có một khách hàng – một game thủ bán chuyên nghiệp của Fortnite – người đã dành toàn bộ cuộc sống của mình chỉ để chơi game. Anh ấy đã ưu tiên chơi game hơn là đi học, tập thể thao hay gặp gỡ bạn bè. Theo thời gian, Fortnite trở thành trọng tâm của cuộc sống và là nguồn cảm hứng duy nhất của anh ấy.
Đây không phải là chuyện hiếm hoi. Đối với rất nhiều game thủ, những trò chơi như Fortnite mang lại cảm giác thỏa mãn mà họ không thể tìm thấy ở thế giới thực. Chúng đáp ứng nhu cầu tình cảm và xã hội của họ, nhưng đồng thời cũng khiến họ xa lánh mọi thứ khác trong cuộc sống, bao gồm cả sức khỏe và các mối quan hệ.
Trải Nghiệm “Flow State” Trong Game
Flow State hay trạng thái dòng chảy là khi bạn hoàn toàn đắm chìm trong công việc đến mức thời gian như ngừng lại. Đây là một khái niệm trong tâm lý học tích cực mà nhiều người từng trải qua khi chơi game.
Tôi nhớ có lần mẹ tôi kể lại rằng bà đã quan sát tôi chơi game suốt 15 tiếng đồng hồ mà tôi không hề hay biết thời gian trôi qua. Lúc ấy, tôi quá đắm chìm trong game đến mức cảm nhận mọi thứ bên ngoài đều biến mất.
Điều Kiện Để Đạt Được Flow State Trong Game
Có một số điều kiện bắt buộc trong game để giữ người chơi đạt trạng thái flow:
- Có mục tiêu rõ ràng: Nhiệm vụ phải cụ thể và dễ hiểu. Mỗi game đều cần có nhiều nhiệm vụ lớn nhỏ khác nhau để giữ chân người chơi.
- Có hành động mang tính hệ quả: Những gì người chơi làm phải mang lại kết quả ngay lập tức. Nếu hành động của họ không quan trọng, họ sẽ cảm giác trò chơi vô nghĩa.
- Phản hồi ngay lập tức: Người chơi cần thấy rõ những gì họ vừa làm được phản hồi ngay lập tức qua điểm số hoặc phần thưởng.
- Cân bằng giữa thách thức và kỹ năng: Trò chơi không được quá khó hoặc quá dễ. Nếu không, người chơi sẽ cảm thấy quá sức hoặc nhàm chán.
Games như Dark Souls, Elden Ring là những ví dụ điển hình về sự cân bằng này, nhờ giữ người chơi luôn ở ranh giới giữa kỹ năng và thách thức.
Cảm Xúc Khi Chiến Thắng
Những trò chơi không chỉ hấp dẫn bởi sự thử thách, mà còn là sự thỏa mãn khi chiến thắng. Khi bạn đánh bại một kẻ thù trong game, cảm giác đó làm não bộ bạn ngập tràn dopamine – một chất hóa học gây “hưng phấn”. Điều này khiến người chơi muốn tiếp tục khám phá thêm nhiều cuộc phiêu lưu hơn nữa. Làm họ khó lòng dừng lại.
Ảo Giác Về Việc Phát Triển Kỹ Năng
Một bí mật khác ít ai biết chính là cảm giác bạn đang dần dần trở nên giỏi hơn ở một trò chơi không phải lúc nào cũng chính xác. Trong nhiều trò chơi, bạn nghĩ mình đang rèn luyện kỹ năng, nhưng thực ra chỉ là bạn đã tích lũy thời gian đủ để nhận được công cụ mạnh mẽ hơn – chẳng hạn như một khẩu súng mạnh trong game bắn súng – khiến bạn trải nghiệm dễ hơn. Thực tế là bạn chỉ dành nhiều thời gian hơn thôi, bạn không thật sự giỏi hơn.
Ví dụ như trong phiên bản Resident Evil 4 gần đây, trò chơi đã tạo ra ảo giác đó ngay từ trận đấu đầu tiên khi bạn nhận được khẩu shotgun. Tuy nhiên, đó chỉ là trò chơi cho bạn công cụ mạnh hơn, chứ kỹ năng của bạn chưa chắc đã tiến bộ nhiều.
Game Có Thật Sự Gây Nghiện?
Với tất cả những yếu tố đã nêu, liệu bạn có nghĩ rằng game điện tử có phải là chất gây nghiện? Cho dù các game không tạo ra các hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe ngay lập tức như nghiện rượu hay ma túy, nhưng về lâu về dài, những hiệu ứng tâm lý mà game mang lại có thể khiến bạn đánh mất cuộc sống. Bạn nghĩ sao về điều này?
Hãy suy ngẫm về những trò chơi mà bạn yêu thích và tự hỏi xem, thực sự bạn nhận được gì từ đó hay đơn giản là chỉ thỏa mãn những nhu cầu ảo tương tự tháp Maslow?
Nâng cấp bản thân và liên tục học hỏi là cách hay nhất để tránh xa khỏi những cám dỗ của game điện tử. Hãy tìm hiểu thêm về cách cải thiện bản thân qua thông tin hữu ích tại đây.